【"नवीन लग्न होऊन सेवकांच्या घरी आलेली मुलगी"】

सेवकांच्या कुटुंबात नविन सून आली तर तिला मानवधर्माप्रति काहीही माहिती नसते, तेव्हा हा प्रश्न प्रत्येक सेवक कुटुंबाला पडतेच की, तिला कशाप्रकारे मार्गाबद्दल माहिती द्यावी व अशाप्रकारचे विविध प्रश्न पडतात. अशा वेळेस मला तरी वाटते की नवीन आलेल्या सुनेने कसे वागावे, यावर जास्त विचार करण्यापेक्षा सेवक कुटुंबाने त्या मुलीला आपल्या कुटुंबात व मानवधर्मात कसे सामावून घ्यावे, हे जास्त महत्वाचे ठरते. कारण, प्रत्येक सुनेला सासरी गेल्यावर कसे वागावे याबद्दल तिच्या माहेरी आई-वडिलांकडून बाळकडू पाजण्यात आलेलेच असते. पण महत्वाचं आहे की, ती आपल्या मार्गात नवीन असते, मानवधर्माप्रति अनभिज्ञ असते व मार्गातील नियमांविषयी अज्ञान असते. मग तेव्हा मुख्य जवाबदारी तर सेवक कुटुंबाची असते की नवीन सुनेला कशाप्रकारे मानवधर्मात सामावून घ्यावे.

आपली भारतीय संस्कृती ही पुरुषप्रधान संस्कृती आहे. म्हणुन आपल्या समाजात स्त्रियांनाच लग्न होऊन मुलाच्या घरी म्हणजे सासरी जावे लागते. कधीही मुलगा लग्न होऊन वधूच्या घरी राहायला येत नाही. "घर जावई" सारखे काही अपवाद वगळता हीच परंपरा आपल्या समाजात खूप वर्षांपासून चालत आलेली आहे. त्यामुळे आपला मानवधर्म देखील याला अपवाद नाही.

पण एकांत क्षणी जेव्हा विचार केलं, तर जाणवतं की, स्त्रियांचे जीवन आम्हा पुरुषांपेक्षा किती आव्हानात्मक व कठीण आहे. परंतु तरी ती या पुरुषप्रधान संस्कृतीत राहून देखील सर्व आव्हान स्वीकारून संघर्षमय जीवन जगते. म्हणूनच स्त्रीला "शक्ती" म्हटले जाते.

विचार करा त्या मुलीची काय मानसिक अवस्था होत असेल जेव्हा ती लग्न होऊन एकाएकी अगदी अनोळखी कुटुंबात जाऊन राहायला लागते. तेव्हा मुलीला खूप Sacrifice करावं लागतं. नविन कुटुंबातील प्रत्येकाचे स्वभाव व विचार वेगवेगळे असतात, ज्याविषयी तिला माहिती देखील नसते. एखाद्या वेळेस मुलीकडून काही चुकलेच तर तिला समजून घेण्याऐवजी सरळ तिच्या माहेरच्यांना दोष दिले जातात की, "हेच संस्कार दिले काय मुलीला?". पण समाजातील सर्व घटकांमध्ये पुरुषी वर्चस्व असल्याने हा भेद कधी संपतच नाही.

म्हणुन त्या मुलीला सासरी वावरतांना घरातील प्रत्येक सदस्यांच्या स्वभाव, विचार, अपेक्षा, आवडीनिवडीनुसार स्वतःला Adjust करावं लागतं. पण कुटुंबाला कसा आकार द्यायचा हे स्त्रीच्याच हातात असतं, म्हणून मला वाटतं की, स्त्रीचे जीवन खरोखर खूप आव्हानात्मक व कठीण आहे.

आता परत आपल्या मानवधर्मात वळूया...

लग्न म्हणजे दोन आयुष्यं एकरूप होणं आणि दोन कुटुंबं परिवारासहित एकमेकांशी जोडली जाणं, ही काही आता नव्याने सांगण्यासारखी गोष्ट राहिली नाही.

जेव्हा सेवकांच्या कुटुंबात लग्न होऊन अनेकांतील मुलगी सुन म्हणून येते, तर माझ्या मते जेव्हा लग्न जुळते अगदी त्याचवेळेस सेवक कुटुंबाने मुलीला व मुलीच्या माहेरच्या सदस्यांना "परमात्मा एक" या मार्गाविषयी पुरेपूर माहिती, नियम व वागणूक याबद्दल सविस्तर सांगावे व ती मुलगी लग्न झाल्यावर मार्गातील नियमाने वागण्यास व सर्व स्वीकार करण्यास तयार आहे काय? हे सेवक कुटुंबाने उघड्या तोंडाने स्पष्ट विचारून घ्यावे व त्यानंतरच सोयरकी जोडावी. कारण, आपल्याला माहिती आहे की, आपला मार्ग हा एकट्याचा नाही तर एकतेचा आहे. म्हणून कुटुंबातील सर्व सदस्य मार्गातील नियमाने चालणारे व वागणारे असावेत, हा या मार्गाचा प्रथम व शेवटचा सर्वात महत्वपूर्ण मुद्दा आहे. म्हणूनच महानत्यागी बाबा जुमदेवजींनी म्हटले आहे की,

"मानव अपने जीवन में एकता की भावना के बिना भगवत कृपा पा नही सकता"।

म्हणून नविन येणाऱ्या सुनेची परमात्मा एक मार्गाच्या नियमाने चालण्याची इच्छा आहे की नाही हे सर्वप्रथम लग्न जुडण्याचा आधी हे सेवक कुटुंबाने स्पष्ट करून घ्यावे व मग पुढील गोष्टी कराव्या.

मग लग्न झाल्यानंतर महत्वाचे असते, ते नविन सुनेला परमात्मा एक मार्गाविषयी जास्तीत-जास्त माहिती व ज्ञान देणे. त्याकरिता मानवधर्माची शाळा म्हणजे चर्चा बैठकीशिवाय योग्य व उत्तम पर्याय दुसरा नाही.

नविन सुनेला मानवधर्माची माहिती कशाप्रकारे द्यावी, याबद्दल माझ्या घरचा अनुभव सांगतो.

जेव्हा माझे लग्न झाले तेव्हा माझ्या पत्नीला मार्गाबद्दल काहीच समजत नव्हते. अनुभव म्हणजे काय व बाबांनी प्राप्त केलेली ही कृपा किती शक्तिशाली आहे व महान आहे, याची तिला जाणीवच नव्हती. पण मानवधर्मातील नियमाने चालायची तिची तयारी होती, हे विशेष.

हे सर्व माझ्या लक्षात आलं तेव्हा आमच्या लग्नानंतर एका वर्षात मी तिला कामठी शाखेतील प्रत्येक चर्चा बैठक मध्ये व त्यावेळेस जितके ही सेवक संमेलन झाले त्या ठिकाणी आम्ही दोघेही जायचो. तर बघा एका वर्षात चर्चा बैठकीतील सेवकांच्या मार्गदर्शनातून व अनुभवांच्या माध्यमातून तिच्यात परमेश्वराविषयी व चर्चा बैठकीविषयी इतकी ओढ निर्माण झाली की, ती स्वतः मला म्हणायची की, आज या गावी सेवक संमेलन किंवा हवन कार्य आहे आपण जाऊया का ?

माझी पत्नी गरोदर असतांना पण आम्ही कामठी शाखेतील एकही आठवडी चर्चा बैठक सोडली नाही. अगदी ९ महिने सतत चर्चा बैठकीचा लाभ घेतला. ज्या वेळेस तिची डिलिव्हरी झाली त्याच आठवड्यातील चर्चा बैठक सुटली. या चर्चा बैठकीच्या माध्यमातून आम्हाला अनुभव सुद्धा आला की, डिलिव्हरीच्या आधी आम्ही सारिकाच्या दोन सोनोग्राफी केल्या होत्या त्या दोन्ही वेळेस डॉक्टरांनी म्हटले की, डिलिव्हरी सिझरिंग करावी लागेल. तसेच सारिका मध्ये हिमोग्लोबिनची कमतरता होती.

पण आम्ही चर्चा बैठकीचा लाभ घेत गेलो व सर्व परमेश्वरावर सोडून दिलं. शेवटी डिलिव्हरीच्या वेळेस डॉक्टरांनी म्हटलं की सीझर करावं लागेल, पण मी नकार दिला व म्हटलं की, डिलिव्हरी होईल तर नॉर्मलच होईल.

सारिका ला खूप त्रास व्हायचा, पण डिलिव्हरी होत नव्हती. ती २ दिवस कामठी ला ऍडमिट राहिली व नंतर त्यांनी नागपूर ला डागा हॉस्पिटलला न्यायला सांगितले.

मग आम्ही ऍमबुलेन्स ने नागपुरला जाण्याकरिता निघालो. सारिकाला खूप त्रास व्हायला लागला. मी तिला भगवंताचे नाव घ्यायला सांगितले. पण अंबुलेन्स मध्येच त्रास इतका वाढला की, तिच्या शरीरात तो त्रास सहन करण्याची ताकदच उरली नाही. शेवटी ती बेहोश झाली, तेव्हा मी पटकन ड्रायव्हर ला गाडी थांबवायला सांगितली. त्याने इंदोरा चौकात गाडी थांबवली. मी त्याला पाणी आणायला सांगितलं, तर ड्रायव्हरच्या केबिनमध्ये एक पाण्याची बॉटल होती. मी आईकडून एक ग्लास घेतला व भगवंताच्या नावाने फुक मारून तीर्थ बनविला व भगवंताला सांगितले की, "भगवंता! माझ्या पत्नीने गरोदर असूनही ९ ही महिने चर्चा बैठक व भगवत कार्याचा लाभ घेतला व तिला भगवंतावर विश्वास निर्माण झालेला आहे. आम्हाला तुमच्यावर पूर्ण विश्वास आहे, आता तुम्हाला जे घडवायचे आहे ते घडवा, कारण आम्हाला माहिती आहे की तुम्ही जे पण करणार आमच्या कल्याणाकरिताच करणार".

इतके बोलून मी ते तीर्थाचे पाणी तिच्या चेहऱ्यावर शिंपडले, तर तीने पटकन डोळे उघडले. मग मी तिला तीर्थ प्यायला दिलं व सतत भगवंताचा धावा करायला सांगितलं. तर बघा मी पूर्ण अधिकार परमेश्वराला दिल्यावर जसे आम्ही डागा हॉस्पिटल मध्ये पोहचलो व तिला स्ट्रेचर वर टाकून वर वार्डात नेलं, तर अगदी ५ मिनिटांतच तिची नॉर्मल डिलिव्हरी झाली व आमचा मुलगा वीर (सुर्यांश) जन्माला आला.

तर हा अनुभव आमच्यावर चर्चा बैठकीच्या माध्यमातून घडला. परमेश्वरी कृपेने आम्हाला आमचा बाळ सकुशल मिळाला व आजही त्याच्यावर परमेश्वरी कृपा सदोदित आहे, कारण आम्ही त्याला कधीही दवाखान्यात नेत नाही. परमेश्वर त्याला इतकं सुदृढ व निरोगी ठेवतो की, त्याला डॉक्टरकडे जाण्याची गरजच पडत नाही. हे सर्व घडलं चर्चा बैठकीच्या माध्यमातून.

म्हणून सेवक कुटुंबाने नविन सुनेला नेहमी चर्चा बैठकीमध्ये घेऊन जावे, कारण यातूनच तिच्या मनात असलेल्या सर्व प्रश्नांची उत्तरे तिला मिळतील व मानवधर्माचे ज्ञान तिला येईल. कारण, अनेकांत असतांना तिने आजपर्यंत केलेले पूजा-पाठ, उपास-तापास, धार्मिक विधी या सर्व गोष्टी एकाएकी सोडायला तिला इतकं सहज होणार नाही. तिच्या मनाची खूप घालमेल होते, म्हणून थेयरी पेक्षा प्रॅक्टिकलला जास्त महत्व द्यावे व नविन सुनेलाच या मार्गाचा अनुभव घेऊ द्यावा.

कधी कोणता त्रास किंवा दुःख तिच्यावर आल्यास तिलाच भगवंताला विनंती करून आपले दुःख सांगण्यास म्हणावे व तीर्थ बनवायला सांगावे. त्या तीर्थाद्वारे तिला आराम मिळाला की, हा प्रत्यक्ष तिने घेतलेला अनुभवच तिला परमात्मा एक मार्गाविषयी खूप काही शिकवून जाईल व तिचा परमेश्वरावर विश्वास संपादन होईल.

तसेच कुटुंबातील व्यक्तींनी सुद्धा कुटुंबात मानवधर्मातील नियमांप्रमाणेच वागणूक ठेवावी, नाही तर "लोका सांगे ब्रम्हज्ञान, आपण मात्र कोरडे पाषाण" असे व्हायला नको. कारण नविन सुनेला मानवधर्माची योग्य माहिती व शिकवण ही कुटुंबातील व्यक्तींच्या आचरणातून मिळाल्यास ती जास्त प्रभावी व सार्थक ठरते.

आपल्या घरात नवीन येणाऱ्या मुलीला माझ्या अगदी मुलीसारखी आहे, असं म्हणण्यात काहीच अर्थ नसतो, कारण ती मुली ‘सारखी‘ असते, मुलगी नसते याचा प्रत्यय त्या मुलीला कधीतरी येतोच. तरीही ज्या कुटुंबात प्रत्येक सदस्यांचे परस्पर एकमेकांशी आदराचे नाते आहे, त्या घरात एकूणच छान सूर जुळलेले दिसून येतात.

आपल्या घरात आलेली सून ही दुसऱ्या घरातून आलेली आहे, वेगळ्या वातावरणात वाढलेली आहे, तिच्या घरातली संस्कृती वेगळी आहे, तिच्यावर झालेले संस्कार निराळे असणार, हे सेवक कुटुंबाने देखील लक्षात घ्यायला हवे व थोडं तरी स्वतःच्या कल्पनांना, विचारधारेला मुरड घालायला हवी. सारासार विचार करायला हवा. म्हणजे

मनाचे दरवाजे खुले ठेवून फक्त स्वतःच्याच विचाराने नाही तर सुनेच्या विचाराने देखील विचार करून बघावा व नविन सुनेला घरी आल्याबरोबरच या घरातील वागणूक अशी आहे, असे नियम आहेत या संबंधी डोज देण्याऐवजी तिला प्रेमाने सर्व काही सांगावे व नविन कुटुंबाशी जुळवून घेण्यास तिला वेळ द्यावा व तसे वातावरण देखील घरात ठेवावे. नव्याने घरात येणारी सून ही भांबावलेली असते. या घरात कसं वागावं, हे तिला समजत नाही, अशा वेळी तिच्या मनाची अवस्था समजावून घेऊन तिला धीर देणे, विश्‍वास देणे, नव्या आयुष्यात नव्या संसारात रुळायला तिला मदत करणे, हे आवश्‍यक आहे. वाटाणे पाण्यात भिजू टाकल्यास लगेच मऊ होत नाहीत, तर त्याकरिता काही काळ जावा लागतो, म्हणून आपल्या घरातील रीतिरिवाज, खाण्या-पिण्याच्या पद्धती, आपले संस्कार लगेच तिच्या पचनी पडणार नाहीत. हे सर्व समजून घ्यायला, आत्मसात करायला आणि त्याप्रमाणे वागायला तिला वेळ द्यावा लागणार आहे. कोण कुणापेक्षा वरचढ आहे, हे सतत दाखवायला जाण्यापेक्षा आणि स्वतःचे वर्चस्व कसे कायम राहील, हा आग्रह धरण्यापेक्षा आपल्यासारखं सुनेला कसं तयार करता येईल, याचा विचार प्रत्येक सेवक कुटुंबाने करावा.

घरातील सदस्यांनी घरच्या पद्धती तिला जरूर समजावून सांगाव्यात, चुकल्यास नाराजी व्यक्त करावी, परंतु तोंडावर कौतुक करून मुलाकडे तिच्या तक्रारी करणे, अशा गोष्टी टाळाव्यात. वेळेनुसार योग्य मार्गदर्शन करणं हे आपलं कर्तव्य आहे, हे लक्षात ठेवावं. सुनेशी जमवून घेण्याचं आणि नवीन पिढीनुसार आपले विचार बदलण्याचं कौशल्य आत्मसात करावं. सेवकांच्या बहुतेक कुटुंबात असे अनेकदा दिसून येते की, आपल्या घरातली मुलगी जशी वागते, तशीच सून वागली तर मात्र चालत नाही. दोघींशी वागताना फरक केला जातो. आपल्या मुलीने कसेही कपडे घातले कशीही वागली तरी चालते, पण सुनेने मात्र शालीनच दिसावे व सर्वांच्या मनासारखे वागावे व तोंडातून ब्र सुद्धा काढू नये अशी अपेक्षा असते. अशी भेदभावजनक वागणूक कुटुंबातील नाते बिघडवण्यास कारणीभूत ठरते.

घरातील कोणतेही महत्वाचे निर्णय घेताना नवीन आलेल्या सुनेला देखील सामावून घ्यायला हवे व तिचे विचार जाणून घ्यायला हवे. म्हणजे नविन सुनेला देखील छान वाटेल व तिला तिच्या जवाबदारीची व कर्तव्याची जाणीव यातून होईल. अशा लहान-लहान गोष्टींकडे पण जातीने लक्ष दिल्यास नवीन आलेली सून सेवकांच्या कुटुंबात फक्त शरीरानेच नाही तर मनानेही आनंदाने शामिल होण्यास, तिला अडचण होणार नाही. म्हणून असे आदर्श कुटुंबाप्रमाणे वागण्यास आपल्या मार्गातील नियमच पुरेसे आहेत, म्हणून मार्गातील नियमाने वागले की, आपोआप नवीन सून परमात्मा एक मार्गाशी एकरूप होईल व स्वतःच आपल्या वागणुकीतून तीच या मानवधर्माचा प्रचार व प्रसार करेल.

तसेच लग्न होऊन सेवकांच्या घरी आलेल्या सुनेने देखील आपल्या सासरी सत्य, मर्यादा, प्रेमाचे आचरण ठेवुन सासरच्या मंडळींचे मन जिंकावे व त्यांना आपल्या वागणुकीतून एक आदर्श सून बनून दाखवावे व आई-वडिलांनी दिलेल्या संस्काराचे प्रदर्शन करावे. म्हणूनच म्हटले जाते की, मुलगी ही दोन कुटुंबाचा उद्धार करते.

सासु-सासरे हे आपल्या आई-वडीलांप्रमाणेच वयाने, मानाने व अनुभवाने मोठे असतात, म्हणून त्यांचा नेहमी आदर करावा. स्वतःच्या आई-वडिलांचे प्रतिबिंब त्यांच्यात बघावं. आजच्या मुली सुशिक्षित आहेत, पण सुसंस्कृत असणे पण तितकेच गरजेचे आहे.

सासरी गेल्यावर मुलीला जास्त भीती सासूची असते. कारणही तसेच आहे घरचे पुरुष मंडळी दिवसभर कामानिमित्त बाहेर असतात. सासू आणि सून यांचा जास्तीत जास्त एकमेकांशी सामना होत असतो. तसेही सासू आणि सुनेचे भांडण जगप्रसिद्ध आहेच. पण मला तरी वाटते प्रत्येक गोष्टीवर सासूला दोष देण्यापेक्षा मुलींनी देखील काही गोष्टी समजून घ्याव्यात.

सासू त्यांच्यापेक्षा वयाने किमान ३० वर्षांनी मोठी असते. तिची मतं आणि आवडी-निवडी सुनेपेक्षा ३० वर्ष जुन्या आणि प्रापंचिक अनुभवाच्या माध्यमातून बाहेर पडलेल्या असतात म्हणून जास्त घट्ट असतात. शिवाय आपलं घर उभं करण्यासाठी तिने परिश्रम देखील केलेलं असते. त्यामुळे तिला अधिकार मिळालेला असतो. सुनेसाठी आपल्या पद्धती थोड्या बदलायला, सुनेचं काही स्वीकारायला तिलाही थोडा वेळ लागेलच ना! काल घरात आलेली सून आज लगेच अधिकार गाजवायला लागली, आपलं ते खरं म्हणायला लागली तर वाद होणारच. शिवाय वयात खूप मोठा फरक असल्यामुळे विचारांत देखील फरक असतोच. अशा वेळी सून आपल्या सासूला असमंजस व जुन्या विचारांची ठरवून मोकळी होते, पण तिची बाजू समजून घेत नाही. घरात आलेल्या परक्या मुलीला सासूने समजून घ्यावं असं सगळे सांगतात. आपण ज्या वातावरणात मोठ्या झालो ते सोडून सासरच्या वातावरणाशी जुळवून घ्यायला मुलींना जड जातं, थोडा वेळ लागतो हे खरंच आहे. ते समजून घेतलं पाहिजे. पण शिस्तीच्या आणि सभ्यपणाच्या वेगळ्या कल्पना असलेल्या काळात, साध्या वातावरणात वाढलेल्या सासवांनाही नविन सुनेने समजून घेतलं तर जीवनाचा आनंद घेता येईल. म्हणुन सुनेने देखील आपल्या आईचा आदर्श पुढे ठेवून सासरी वागणूक ठेवावी व आपल्या आईप्रमाणे सासरच्या कुटुंबाला आपलंसं करून घ्यावे.

काही चुकले असल्यास क्षमा करावी.

■ लेखन :- रवि नारायणजी मेश्राम

■ पत्ता :- बी-५२, शिवछत्रपती नगर, कामठी, जि. नागपूर

■ सेवक नंबर :- ४०५४

परमपूज्य परमात्मा एक सेवक मंडळ, वर्धमान नगर, नागपूर

◆ सोशल मीडिया प्रकाशन : Parmatma Ek News & Info